إعلام النبلاء بتاریخ الحلب الشهباء (کتاب)«اعلام النبلاء بتاریخ الحلب الشهباء»، کتابی است به زبان عربی نوشته محمد راغب طباخ که به بررسی تاریخ شهر حلب و جغرافیای آن در کشور سوریه می‌پردازد. ۱ - انگیزه مولف۱. یکی از انگیزه‌های مولف که وی را به نگارش این اثر واداشته این بوده که وی به هنگام تصمیم بر انتشار شرحی که علامه محمد بن حسن کواکبی بر منظومه خود نگاشته بود، برای شرح حال مولف ناچار از مراجعه به کتاب خلاصه الاثر علامه محبی می‌شود. بعد از آن ناچار می‌شود به کتاب سلک الدرر علامه مرادی نیز مراجعه نماید. بعد از بررسی این دو کتاب تاریخی درمی یابد که در این دو، شرح حال بسیاری از بزرگان حلب در قرن یازدهم و دوازدهم هجری آمده است. از این رو با استفاده از آن دو کتاب، کتاب حاضر را به نگارش درآورد. ۲. دیگر انگیزه ای که خود مولف از آن یاد می‌کند، این است که وی با مشاهده کتابی که پزشکی آلمانی، مقیم حلب درباره این شهر نگاشته برانگیخته می‌شود و خود به نگارش اثری درباره زادگاه خود، می‌پردازد. ۲ - ساختار کتابکتاب در هشت جلد تنظیم گردیده است. این کتاب دارای مقدمه‌ای به قلم مصحح است. مولف نیز کل کتاب را به یک مقدمه و دو بخش تقسیم کرده است: مقدمه خود دارای دو فصل است. بخش اول، سه جلد آغازین کتاب و بخش دوم چهار جلد باقی مانده کتاب را در بر می‌گیرد. جلد هشتم کتاب نیز مشتمل بر فهرست‌های عمومی کتاب است. ۳ - گزارش محتوا۱. در مقدمه کتاب، طی دو فصل، مولف به معرفی کتاب‌هایی که نویسندگانی از حلب در خصوص تاریخ این شهر نگاشته‌اند و نیز تاریخ‌های عمومی که در آنها از حلب یاد شده است، می‌پردازد. [۱]
إعلام النبلاء بتاريخ حلب الشهباء، محمد راغب طباخ ، ج۱، ص۲۴.
۲. در فصل اول، مولف از آثاری چون بغیه الطلب فی تاریخ حلب ابن عدیم حلبی ، زبده الحلب فی تاریخ حلب ابن ابی جراده ، حضره الندیم من تاریخ ابن عدیم ابن حبیب حلبی و... یاد می‌کند. ۳. در فصل دوم، از آثاری چون مراتب النحویین ، عبدالواحدبن علی ابی الطیب لغوی حلبی ، تاریخ العظیمی ، الاشارات الی معرفه الزیارات علی بن ابی بکر هروی ، معجم البلدان یاقوت حموی و... به ترتیب سال وفات مولفان آنها یاد می‌کند. ۴. بخش اول کتاب که جلدهای اول تا سوم کتاب را در بر می‌گیرد به معرفی ملوک حلب و حکمرانان آن از ابتدای فتح این شهر توسط سپاه اسلام به فرماندهی ابوعبیده جراح در سال شانزدهم هجری تا آخر سال ۱۳۲۵ ق. اختصاص یافته است. در این بخش به معرفی حوادثی که طی این سال‌ها در زمان هر یک از این ملوک و حکمرانان در این شهر روی داده و آثاری که ایشان از خود به یادگار گذاشته‌اند، پرداخته شده است. ۵. در بخش دوم کتاب که مشتمل بر جلدهای چهارم تا هفتم کتاب است، به بیان شرح حال بزرگان و اعلام شهر حلب اعم از وزیر ، امیر ، محدث ، فقیه ، شریف ، خطیب ، شاعر ، طبیب ، ادیب ، تاجر و... پرداخته شده است. تراجم این بخش به جهت آنکه مولف به شرح حال اعیان این خطه در پیش از قرن سوم دست نیافته، از اوائل قرن سوم هجری آغاز می‌شود. لازم به ذکر است که مولف در این بخش تنها به بیان شرح حال آن دسته از افرادی که در حلب به دنیا آمده یا در آن وفات نموده‌اند پرداخته و از ذکر اسامی کسانی که از خارج از حلب به این شهر وارد شده، در آن مقیم شده و سپس از آن کوچیده‌اند، به جهت پرهیز از افزایش حجم کتاب، نپرداخته است. شرح حال اعیان در این بخش به ترتیب سال وفات آنها، و نه به ترتیب حروف الفبا ، تنظیم گردیده است. ۴ - ویژگی کتاب۱. وسعت اطلاعات و داده‌های این کتاب از جمله ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. مولف طی بیست و دو سال تلاش، علاوه بر مراجعه به بیش از صد و شصت نسخه خطی به حدود سیصد جلد کتاب برای نگارش این کتاب مراجعه کرده است. وی در هر کتاب خانه‌ای، به اثری مخطوط بر می‌خورده که اندک ارتباطی با موضوع کتاب داشته، با خط خویش از آن نسخه‌ای تهیه و مورد استفاده قرار می‌داده است. ۲. ویژگی دیگر این کتاب آن است که این اثر هر چند به بررسی وقایع سیاسی روی داده در حلب و نیز بیان شرح حال اعیان و بزرگان آن اختصاص دارد؛ اما از ارائه اطلاعات ارزشمند درباره آثار تاریخی موجود در این شهر ؛ همچون قلعه‌ها ، کاخ‌ها ، مساجد ، کنیسه‌ها و مدارس و خانقاه‌ها تهی نیست. علاوه بر این در این کتاب به تغییر و تحولات اقتصادی رخ داده در این شهر نیز اشاره شده و برخی جوانب زندگانی اجتماعی مردم نیز یادآوری شده است. ۵ - وضعیت کتابنسخه حاضر در برنامه به تصحیح آقای محمد کمال و با پاورقی‌های وی به چاپ رسیده است. هر جلد از کتاب مشتمل بر فهرست مطالب آن جلد می‌باشد. جلد هشتم که به فهرست‌های عمومی اختصاص یافته است. ۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |